Då mobiltelefonen for alvor kom inn i biletet ein gong på 2000-talet, betydde det dauden for telefonkioskane. Kva skulle dei brukast til no som alle hadde sin heilt eigen telefonkiosk i lomma? Heldigvis hadde Foreningen !les, ei løysing; å gjere dei om til små bibliotek.

Ordninga er enkel, du tek med deg ei bok, set ho att i kiosken, og tek med deg ei ny, brukt bok heim! 

Men kva type bøker kan ein finne inni den raude boksen? Og korleis er dei? Vi har lese tre bøker som du vanlegvis ikkje ville ha lånt på biblioteket.

Tryllestaven av Evi Bøgenæs (1967) 

Året er 1966. Hushjelpa Inger lagar cocktailar og heller sherry i glaset før middag. Den nysydde kjolen din er på, og etter middagen er eten opp, ber det av garde til kinoen, kor Sound of Music rullar over lerretet. Du går ikkje på vidaregåande, nei, det er gymnaset, og folka i klassen heiter Torill og Bengt. «Mollefonken» kan du kjenne deg i ny og ne, men det er ikkje noko ein snakkar for mykje om. «Så raft!», seier du til venninna di når ho ringer på døra, ikledd skjortebluse og trongt skjørt med knytebelte. Gutane er «barske», jenter er «kjeier» og anten pene eller stygge. «Mongoloid» er enno eit ord det er lov å seie, men til og med dei kan ha det moro, viser det seg. Faren din kjem seint heim frå jobb, ja, for der hadde Frøken Eriksen heldt han med selskap. Bekymringa for om far har ein affære med sekretæren sin veks i deg, «Stakkars mor, hun hadde blitt helt fra seg!». 

Dersom du lurar på korleis det er å vere ungdom på 1960-talet, får du svaret i Tryllestaven. Evi Bøgenæs var ein av Noregs største forfattarar, og skreiv blant anna «ungpikebøker» (dåtidas Young Adult). Med romanane skildra ho korleis det var å vere «ungpike», og trollbatt jenter over heile landet. Spør mor di, og ho har sikkert lese minst éi Bøgenæs-bok. 

Venninnene, og kusinene, Marit og Maria er 19 og 18 år. Marit er sjuk og ligg på sjukehus. Maria er sjølve bildet på sunn, norsk ungdom – alltid glad og får til det ho vil. Mor til Marit er død, faren hennar er kald, og skulle helst ønske at dottera hans var som niesa. Maria har to varme foreldre som elskar kvarandre. Og ho har Ole. Marit har ikkje Ole, sjølv om ho skulle ønske det. Ho har heller ikkje denne tryllestaven som Maria har, som gjer at alt ho tek i blir til gull, og alt ho gjer er perfeksjon. Den «lumske og farlige» sjukdomen til Marit (spoiler alert, det er MS), heng over ho som ei mørk sky. Likevel er Marit tilfreds med å vere på sjukehuset, for då slepp ho unna den kalde og fråverande far hennar, og blir tatt vare på av dei snille og gode sjukesøstrene. 

Romanen viser kompleksiteten i å vere «ungpike», gjennom dei to hovudkarakterane som står i kontrast til kvarandre. Ein kan både vere glad og fornøgd med livet sitt, men òg trist og misfornøgd, gitt! Men trua på seg sjølv finn ein ikkje hjå andre enn seg sjølv, noko Marit, med sine mindreverdigheitskompleks blir nøydd til å innsjå. 

Å lese ein ungdomsroman med i-midten-av-tjueåra-briller, var eg skeptisk til. I løpet av romanen blei eg likevel meir investert i livet til Marit, korleis ho veks i seg sjølv og i forholdet hennar til menneska rundt seg. Som Carrie Bradshaw gjer Marit seg nokre filosofiske og eksistensielle funderingar som «Kunne man bli ekstra glad av å leve i nuet? Hun visste det ikke». Lesaren sit att med slike sjølvransakande spørsmål. And I couldn’t help but wonder – kan ein eigentleg bli ekstra glad av å leve i nuet?

We’re going on a bar hunt: A parody av Josie Lloyd og Emlyn Rees, illustrert av Gillian Johnson (2013) 

Ein engelskspråkleg teikneserie om to småbarnsforeldre som er på jakt etter ein bar. Ved første augekast ser dette ut som den typen bok ein får til julegåve av ein perifer venn, som du skummar gjennom, og så set i bokhylla for å støve ned dei neste ti åra. Plutseleg ein dag får du panikk over det materialistiske svinet du har blitt, og eit av dei uheldige ofra som blir kasta på dør, er denne boka som blir donert til den lokale bruktbutikken. Så mykje meir enn dét er det ikkje. Likevel fortener We’re going on a bar hunt: A parody ein analyse av ein seriøs bokmeldar sitt skarpe blikk for litterær verdi.  

For det første er denne teikneserien skriven som ei barneregle. To småbarnsforeldre skal ut på byen, dei har skaffa barnevakt, og for første gong på lenge skal dei drikke seg fulle. Den einaste inputen dei har, er babygråt og gulp, og det einaste kulturelle innslaget i liva deira er oppramsing av dumme barnereglar. «We’re going on a bar hunt. We’re going to find a cool one. The babysitter’s booked. We’re not old!», går att gjennom heile den vesle boka. Absurditeten i å bruke denne fengande, barnlege regla (prøv å seie det fleire gonger etter kvarandre, du får det på hjerna) i ein vaksen kontekst, vitnar om forfattarane sin litterære kreativitet. For det andre, gjentaking! Genialt. Eit verkemiddel som aldri går av moten. 

I løpet av foreldra si barjakt møter dei ulike utfordringar, som ein cocktailbar og ein gastropub, men som dei gjentek for seg sjølve: «We can’t go over it. We can’t go under it.» Boka er tydeleg inspirert av den prisvinnande barneboka We’re Going on a Bear Hunt og det klassiske eventyret Gullhår og de tre bjørnene. Eit intertekstuelt grep, der altså. 

Det einaste kritikkverdige ved We’re going on a bar hunt: A parody er tittelen. At dette er ein parodi hadde ingen trunge å bli mint på. Dei fleste med litt litterær kløkt skjønner vel det? 

Mere blod av Jo Nesbø (2015)

Kvifor gøymer den langhåra mannen med pistol i jakkelomma seg i ei jakthytte i Finnmark?

Jon, eller Ulf som han kallar seg «her oppe», er frå Oslo og har dermed stempelet «søring». I Flukta frå ein narkoboss han står i gjeld til, blir Ulf kjend med kyrkjetenaren Lea, og den raudhåra og vitseelskande sonen Knut. Gjennom dei blir han òg kjend med vekkelsen til Lars Levi Læstadius, med syndsforlating, skyld og skam, og alt som følger med læstadianismen.  

Med søringblikket sitt ser Ulf på den fiktive bygda Kåsund i Finnmark som ein stussleg plass, og alle stereotypiar om finnmarkingar og samer kjem difor tydeleg fram i Ulf sitt møte med denne nye verda. Slik som når den første personen han møter idet han hoppar av bussen frå Oslo, er Mattis, ein hjulbeint mann med lua til ein hoffnarr på hovudet, og eit ansikt som «(…) var bredt, gliset bredt og øynene litt skråstilt, som på en asiat». Ikkje overraskande fekk Nesbø kritikk i 2015 for framstillinga av Mattis, og ein førsteamanuensis ved UiT meinte han pissa på samiske menn med ein slik type karikering. Ein skal neppe hylle Nesbø for å få 1970-talets fordommar mot samer fram i ljoset, og ei heller gjer han det særleg godt – men han prøver. 

Med den banale tittelen Mere blod, er dette den andre romanen i Blod-serien. Den første boka er Blod på snø (kan det bli for mykje blod?), og også her finn vi oss på 1970-talet og følger ein mann som flyktar frå Fiskeren, den same narkobossen Ulf står i gjeld til. Som bokbloggen My Criminal Mind seier, opplever ein ikkje Mere blod som ei krimbok, men meir som ei «mellommenneskelig reise», fordi «det er kun ved enkelte tilfeller det er litt spennende».